Y tế công cộng trong kỷ nguyên mới: Nâng cao sức khỏe thông qua các hành động tập thể

4 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 12.2007, Soá 9 (9) | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Theá giôùi ñang tieán vaøo kyû nguyeân môùi maø ôû ñoù toàn taïi ñoàng thôøi moät caùch traùi ngöôïc nhöõng chæ soá söùc khoeû ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän vaø nhöõng chæ soá söùc khoeû khaùc laïi coù ñaûo loän cô baûn. Nhöõng söï thay ñoåi nhanh choùng veà tình hình söùc khoûe treân toaøn caàu voán ñaõ phöùc taïp nay laïi ñang dieãn ra trong boái caûnh maø löïc löôïng caùn boä y teá coâng coäng chöa saün saøng ñeå ñöông ñaàu vôùi nhöõng thöû thaùch ñoù. Söï chöa saün saøng naøy phaàn naøo laø do caùc thöû thaùch ñoù lôùn vaø phöùc taïp, do löïc löôïng caùn boä vaø haï taàng cô sôû cuûa ngaønh y teá coâng coäng ñaõ bò laõng queân, vaø do coøn thieáu caùc chöông trình ñaøo taïo. Vaán ñeà caøng traàm troïng hôn bôûi vieäc taäp trung kinh phí cho caùc nghieân cöùu y sinh hoïc vaø söï khoâng thaønh coâng khi giaûi quyeát vaø laøm vieäc vôùi caùc vaán ñeà caàn quan taâm coù lieân quan ñeán söùc khoeû, vaø ñieàu naøy duy trì vaø thuùc ñaåy phaùt trieån nhöõng moâ hình haønh vi coù haïi cho söùc khoûe. Neáu nhöõng caùn boä y teá coâng coäng coù yù ñònh giaûi quyeát nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi vaán ñeà söùc khoûe caáp quoác gia vaø toaøn caàu moät caùch hieäu quaû thì caùch thöùc maø hoï tieán haønh caàn coù söï thay ñoåi quan ñieåm lôùn. Caàn phaûi coù caùi nhìn roõ raøng vôùi vaán ñeà y teá coâng coäng laø gì vaø noù coù theå ñem laïi nhöõng gì. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, taàm nhìn veà y teá coâng coäng khoâng chæ ñöôïc truyeàn baù ñeán nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc y teá coâng coäng maø caàn phoå bieán cho coäng ñoàng nhöõng ngöôøi hoaïch ñònh chính saùch, ñoù laø nhöõng ngöôøi maø haønh ñoäng cuûa hoï laø yeáu toá thieát yeáu ñeå caûi thieän söùc khoûe cho coâng chuùng. Chuùng toâi ñeà nghò caàn xaây döïng laïi ñònh nghóa veà y teá coâng coäng vôùi mong muoán noù seõ phuø hôïp hôn tröôùc nhöõng thaùch thöùc veà söùc khoûe ôû caáp quoác gia vaø treân toaøn caàu trong kyû nguyeân môùi naøy. Public Health in the new era: Improving health through collective action The world is entering a new era in which, paradoxically, improvements in some health indicators and major reversals in other indicators are occurring simultaneously. Rapid changes in an already complex global health situation[1] and [2] are taking place in a context in which the global public- health workforce is unprepared to confront these challenges. This lack of preparation is partly because the challenges are large and complex,[3] the public-health workforce and infrastructure have been neglected, and training programmes are inadequate. These problems are exacerbated by the concentration of funding on biomedical research and the failure to confront and work with vest- ed interests, which promote and sustain unhealthy behaviour patterns. If public-health practitioners are to address national and global health challenges effectively, the way they work and make their work relevant to these challenges 4 will require a major reorientation. Y teá coâng coäng trong kyû nguyeân môùi: Naâng cao söùc khoûe thoâng qua caùc haønh ñoäng taäp theå Robert Beaglehole(*), Ruth Bonita(**), Richard Horton(***), Orvil Adams(****), Martin McKee(*****) Ngöôøi dòch: TS. Nguyeãn Huy Quang | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Taïp chí Y teá Coâng coäng, 12.2007, Soá 9 (9) 5 Thöïc haønh y teá coâng coäng Caùc tieáp caän veà thöïc haønh y teá coâng coäng phuï thuoäc vaøo yeáu toá thôøi gian vaø ñòa ñieåm. Chuùng ñöôïc phaân bieät chuû yeáu laø bôûi löôïng quyeàn haïn nhaø nöôùc giao cho vaø cô sôû chuyeân ngaønh kieán thöùc. Xeùt veà söï tham gia vaø traùch nhieäm cuûa chính quyeàn, coù hai caùch tieáp caän chính: moâ hình y teá nhaø nöôùc vaø moâ hình y teá thò tröôøng. Thöïc haønh y teá coâng coäng ôû Myõ laø moät ví duï veà caùch tieáp caän y teá thò tröôøng. Muïc tieâu cuûa moâ hình naøy laø nhaèm giôùi haïn traùch nhieäm cuûa chính phuû ñoái vôùi y teá coâng coäng vaø khuyeán khích traùch nhieäm caù nhaân trong vieäc naâng cao söùc khoûe, vôùi giaû thuyeát raèng thò tröôøng seõ ñaùp öùng loaïi haøng hoaù ñaëc bieät naøy cho nhu caàu cuûa caù nhaân, do ñoù seõ giuùp naâng cao söùc khoeû. Ngöôïc laïi, moâ hình y teá coâng, coi troïng vai troø cuûa nhaø nöôùc, boû qua nhöõng lónh vöïc coù theå ñöôïc coi laø ñôøi soáng rieâng tö. Moät moâ hình ñaëc tröng nhö theá ñaõ ñöôïc du nhaäp sang Lieân bang Xoâ Vieát, nôi maø y teá coâng coäng ñaõ trôû thaønh trung taâm cuûa chính saùch nhaø nöôùc vaø ñöôïc khaùi quaùt trong lôøi nhaän xeùt cuûa Leânin: "Neáu chuû nghóa coäng saûn khoâng tieâu dieät nhöõng keû phaù hoaïi thì chính nhöõng keû phaù hoaïi seõ tieâu dieät chuû nghóa coäng saûn. Moät moâ hình khaùc ñöôïc thaáy ôû Trung Quoác trong vaøi thaäp kyû sau cuoäc caùch maïng 1949. Neàn taûng kieán thöùc chuyeân ngaønh y teá coâng coäng coù theå bò thu heïp chuû yeáu trong khoa hoïc y hoïc - hay ñöôïc môû roäng vaø bao goàm taát caû, taäp hôïp nhieàu chuyeân ngaønh keå caû khoa hoïc chính trò. Moâ hình y teá ñaõ ñöôïc xaùc nhaän theo truyeàn thoáng ôû nöôùc Anh maø ôû ñoù y teá coâng coäng cho ñeán taän gaàn ñaây vaãn ñöôïc xem nhö moät nhaùnh chuyeân bieät trong y hoïc laâm saøng. Caùch tieáp caän ña ngaønh roäng raõi ñoái vôùi y teá coâng coäng, ñoâi khi vaãn ñöôïc ñeà caäp laø moâ hình phaùp lyù xaõ hoäi coù töø laâu ôû moät soá nöôùc chaâu AÂu, ñöôïc Virchow khôûi xöôùng ôû nöôùc Phoå vaøo cuoái theá kyû 19 vôùi moät laàn xuaát hieän thoaùng choác ôû moät soá tröôøng ñaïi hoïc ôû Anh vaøo giöõa theá kyû tröôùc. Caùch tieáp caän y teá coâng coäng naøy trôû neân ñaëc bieät maïnh meõ ôû chaâu Myõ La tinh töø giöõa theá kæ tröôùc, vaø ñaõ ñöôïc laëp laïi trong caû moâ hình chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu Alma-Ata vaø y teá coâng coäng môùi vaøo nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû 20. Thöïc haønh y hoïc xaõ hoäi thì laïi chuù troïng caùc yeáu toá quyeát ñònh mang tính xaõ hoäi vaø moâi tröôøng ñoái vôùi söùc khoûe vaø beänh taät cuøng vôùi aûnh höôûng cuûa caùc chính saùch xaõ hoäi vaø kinh teá tôùi tình traïng söùc khoûe. Caùch tieáp caän naøy hieám khi coù khaû naêng thu heïp ñöôïc khoaûng caùch giöõa nhöõng lôøi khoa tröông vaø vieäc ñöa ra chính saùch. Ñònh nghóa y teá coâng coäng Ñònh nghóa veà y teá coâng coäng ñaõ thay ñoåi khi y teá coâng coäng phaùt trieån. Thöôøng haàu heát caùc ñònh nghóa mang yù nghóa laø moái quan taâm chung cuûa coâng chuùng, taäp trung vaøo nhöõng yeáu toá quyeát ñònh ñeán söùc khoûe mang tính roäng lôùn hôn vaø mong muoán naâng cao söùc khoûe cho toaøn boä quaàn theå. Caùc ñònh nghóa tröôùc cuõng coù ñeà caäp roõ raøng ñeán vieäc quaûn lyù caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe. Vieäc coù quaù nhieàu caùc ñònh nghóa cho thaáy moät ñònh nghóa ngaén goïn suùc tích veà y teá coâng coäng vöøa roäng raõi veà phaïm vi vaø vöøa thu huùt ñöôïc nhieàu söï chuù yù laø raát caàn thieát. Chuùng toâi ñeà xuaát raèng moät ñònh nghóa phuø hôïp veà y teá coâng coäng seõ laø: "Phoái hôïp haønh ñoäng ñeå lieân tuïc naâng cao söùc khoûe cuûa toaøn boä quaàn theå”. A clear vision of what public health is, and what it can offer, is required. To be achievable, the vision must then be communicated not only to its practitioners, but also to the wider policy community, whose actions are necessary to improve the health of the public. Here, we propose a reformulation of public health appropriate for the global and national health challenges in this new era. Taùc giaû: GS Robert Beaglehole, Tröôøng Ñaïi hoïc Auckland, Newzealand. Ñòa chæ: 42 Albert Rd, Devonport, Auckland, 0624, Newzealand. Email: [email protected] Ngöôøi dòch: TS. Nguyeãn Huy Quang - TS Ngoân ngöõ hoïc - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng - 138 Giaûng Voõ - Haø Noäi. Email: [email protected] 6 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 12.2007, Soá 9 (9) | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Ñònh nghóa naøy nhaán maïnh vaøo nhöõng ñaëc thuø thöïc haønh y teá coâng coäng: taäp trung vaøo caùc haønh ñoäng vaø can thieäp caàn coù caùc haønh ñoäng taäp theå (coäng taùc hay coù toå chöùc); tính duy trì (ví duï: söï caàn thieát keát hôïp chính saùch trong caùc heä thoáng hoã trôï); vaø caùc muïc ñích cuûa y teá coâng coäng (naâng cao söùc khoûe toaøn boä quaàn theå vaø giaûm söï baát bình ñaúng trong söùc khoûe). Neàn taûng ñaïo ñöùc cuûa y teá coäng coäng coù vai troø quan troïng töông ñöông vôùi ñònh nghóa cuûa noù nhöng khung ñaïo ñöùc cuûa y teá coâng coäng laø vaán ñeà môùi meû. Quan ñieåm cuûa chuùng toâi veà neàn taûng ñaïo ñöùc cuûa y teá coâng coäng baét nguoàn töø kieán thöùc veà söï taùc ñoäng roäng lôùn cuûa ñieàu kieän moâi tröôøng vaø kinh teá xaõ hoäi laøm caûn trôû vieâc caùc caù nhaân ra quyeát ñònh veà söùc khoûe. Laäp luaän naøy ñaûm baûo cho nhöõng qui ñònh tích cöïc cuûa nhaø nöôùc vaø coäng ñoàng nhaèm baûo veä vaø naâng cao söùc khoûe cuûa ngöôøi daân. Noù döïa treân giaû thuyeát raèng taát caû caùc cuoäc soáng ñeàu coù giaù trò bình ñaúng. Y teá coâng coäng ñaùp öùng vôùi nhöõng thaùch thöùc veà söùc khoûe mang tính toaøn caàu. Muoán giaûi quyeát nhöõng thaùch thöùc veà söùc khoûe mang tính toaøn caàu moät caùch coù hieäu quaû thì vieäc thöïc haønh y teá coâng coäng caàn phaûi thay ñoåi. Chæ chuù troïng tôùi nhöõng öu tieân söùc khoûe khaån caáp nhö HIV/AIDS, lao vaø soát reùt ôû vuøng chaâu Phi - Caän Sahara hay giôùi haïn taäp trung vaøo caùc Muïc tieâu Thieân nieân kyû laø chöa ñuû. Caàn phaûi coù caùc chöông trình vaø chính saùch ñeå ñaùp öùng vôùi ñoùi ngheøo nguyeân nhaân cô baûn cuûa gaùnh naëng beänh taät toaøn caàu ñeå döï phoøng caùc dòch beänh khoâng truyeàn nhieãm ñang noåi leân; giaûi quyeát nhöõng thay ñoåi moâi tröôøng toaøn caàu, nhöõng thaûm hoïa töï nhieân hay do con ngöôøi gaây ra vaø nhu caàu phaùt trieån söùc khoûe beàn vöõng. Laäp luaän cho haønh ñoäng naøy laø söùc khoeû vöøa mang tính nhaân quyeàn vöøa laø ñieàu kieän tieân quyeát cho söï phaùt trieån cuûa loaøi ngöôøi. Y teá coâng coäng ñang ñöôïc thöïc haønh giôø ñaây khoâng coøn ôû vò trí ñeå ñaùp öùng hieäu quaû tröôùc nhöõng thaùch thöùc, chuû yeáu laø do naêng löïc cuûa löïc löôïng y teá coâng coäng khoâng theo kòp toác ñoä cuûa söï thay ñoåi nhu caàu. Vieäc khoâng chuù yù ñeán cô sôû haï taàng y teá coâng coäng vaø ñieåm yeáu cuûa caùc heä thoáng y teá ñaõ laøm vaán ñeà naøy trôû neân traàm troïng hôn. ÔÛ haàu heát caùc nöôùc phaùt trieån, y teá coâng coäng ñöôïc phaùt trieån theo troïng ñieåm vaø, ôû bình dieän lôùn hôn, höôùng theo caùc vaán ñeà nghieân cöùu cuûa caùc nhaø dòch teã hoïc vaø caùc nhaø khoa hoïc y sinh. Nhöõng troïng ñieåm naøy thöôøng laø nhöõng gì ño löôøng deã daøng nhö löôïng cholesterol, huyeát aùp chöù khoâng ñôn thuaàn chæ neâu ra nhöõng vaán ñeà voâ cuøng phöùc taïp cuûa caùc taùc ñoäng xaõ hoäi maø cuõng gaây aûnh höôûng ñeán söùc khoûe tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp; ví duï nhö vaán ñeà chuyeån dòch kinh teá. Caùc nghieân cöùu cuøng vôùi chính saùch y teá khoâng coù moái lieân quan vôùi nhau laøm cho chuùng coù khoaûng caùch ngaøy caøng xa vaø troïng taâm cuûa caûi caùch y teá laïi höôùng vaøo caùc dòch vuï ñieàu trò ñaõ taïo khoaûng caùch lôùn hôn cho y teá coâng coäng. Vieäc quan taâm ngaøy caøng nhieàu ñeán khuûng boá sinh hoïc vaø söï chaäm phaùt trieån kinh teá keát hôïp vôùi aùp löïc baét buoäc caùc nghieân cöùu y teá coâng coäng phaûi höôùng vaøo nghieân cöùu y sinh hoïc - ñaõ laøm suy yeáu naêng löïc y teá coâng coäng. Nhöõng thaùch thöùc cuûa söùc khoûe toaøn caàu ñoøi hoûi moät löïc löôïng caùn boä coù taàm nhìn roäng veà y teá coâng coäng, moät khaû naêng laøm vieäc hôïp taùc ña ngaønh, ña lónh vöïc vaø caùc kó naêng taùc ñoäng ñeán vieäc hoaïch ñònh chính saùch ôû caáp ñoä ñòa phöông, quoác gia vaø toaøn caàu. Treân quan ñieåm veà taàm quan troïng cuûa chính trò ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc chính saùch y teá coâng coäng, caùc nhaø thöïc haønh y teá coâng coäng neân lieân heä chaët cheõ vôùi coäng ñoàng maø hoï phuïc vuï ñeå taïo ñöôïc söï hoã trôï laâu daøi caàn coù ñeå ñaùp öùng vôùi caùc thaùch thöùc söùc khoûe toaøn caàu. Taàm côõ cuûa nhöõng thaùch thöùc naøy coù nghóa laø taát caû caùc thaønh vieân thuoäc löïc löôïng y teá caàn aùp duïng quan ñieåm veà y teá coâng coäng trong caùc hoaït ñoäng thöôøng ngaøy cuûa hoï. Caùc chuû ñeà chính trong lyù thuyeát vaø thöïc haønh y teá coâng coäng hieän ñaïi Y teá coâng coäng hieän ñaïi coù 5 chuû ñeà chính. Moãi chuû ñeà laø moät ñieåm ñaëc tröng cho thöïc haønh y teá coâng coäng hieän ñaïi. Ñaùng tieác laø caùc chuû ñeà naøy hieám khi ñöôïc phaûn aùnh trong thöïc teá cuûa thöïc haønh y teá coâng coäng hay trong caùc hoaït ñoäng giaùo duïc y teá coâng coäng. Laõnh ñaïo heä thoáng y teá Chöùc naêng giaùm saùt naøy laø yeáu toá trung taâm trong noã löïc caûi thieän hoaït ñoäng cuûa caùc heä thoáng y teá. Noù ñoøi hoûi moät taàm nhìn daøi hôi vaø bao goàm moät soá haønh ñoäng cuï theå, trong ñoù quan troïng nhaát laø ñeà ra caùc ñònh höôùng chieán löôïc cho caùc heä thoáng y teá. Vieäc xaùc ñònh phöông höôùng laø traùch nhieäm trung taâm cuûa y teá coâng coäng, nhö giaùm saùt tieán ñoä ñaït tôùi caùc muïc ñích vaø chæ tieâu ñaõ ñöôïc ñeà ra cuûa heä thoáng. Chöùc naêng naøy yeâu caàu Chính phuû phaûi coù quyeát | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Taïp chí Y teá Coâng coäng, 12.2007, Soá 9 (9) 7 taâm lôùn ñeå haønh ñoäng. Maëc duø nhieàu ngaønh khaùc cuõng coù ñoùng goùp moät phaàn, nhöng traùch nhieäm ñoái vôùi khung luaät phaùp vaø quaûn lyù cuûa y teá coäng coäng thuoäc veà chính phuû. Caùc maët cuûa vieäc laõnh ñaïo trong heä thoáng y teá khoâng ñöôïc chuù yù bao goàm vieäc khoâng thöïc hieän vaän ñoäng chính saùch hay traùch nhieäm giaûi trình cho vieäc naâng cao söùc khoûe cho toaøn boä quaàn theå, khi haàu heát caùc boä y teá vaãn tieáp tuïc taäp trung vaøo caùc vaán ñeà tröôùc maét gaén lieàn vôùi chaêm soùc söùc khoûe. Phoái hôïp haønh ñoäng Coäng taùc trong quan heä ñoái taùc roäng raõi vôùi nhieàu nhoùm cuûa nhieàu lónh vöïc laø ñaëc ñieåm trung taâm cuûa thöïc haønh y teá coâng coäng töø giöõa theá kyû 19. Ñaàu tieân, phoái hôïp haønh ñoäng ñöôïc xem nhö moät caùch ñeå giaûm thieåu toái ña aûnh höôûng cuûa ñoùi ngheøo vaø beänh taät lieân quan trong caùc heä thoáng phuùc lôïi ban ñaàu. Ngaøy nay, phoái hôïp haønh ñoäng giöõa caùc ngaønh thaäm chí coù vai troø quan troïng hôn nöõa. Khi chöa coù caùc haønh ñoäng phoái hôïp hieäu quaû, nhöõng lôïi ích maø khoa hoïc y teá coâng coäng ñem laïi seõ tieáp tuïc ñoùng goùp nhieàu cho caùc lónh vöïc xaõ hoäi ñaõ ñöôïc höôûng lôïi, nhö nhöõng lôïi ích ñem laïi töø vieäc phoøng choáng taùc haïi thuoác laù. Chính phuû laø yeáu toá then choát ñaûm baûo cho phoái hôïp haønh ñoäng nhaèm ñaåy maïnh ñöôïc vieäc naâng cao söùc khoûe cho quaàn theå roäng lôùn bôûi leõ hoï coù traùch nhieäm cuoái cuøng vôùi söùc khoûe cuûa quaàn theå. Khi chính phuû coi nheï vai troø cuûa phoái hôïp haønh ñoäng, thay vaøo ñoù coi troïng chuû nghóa caù nhaân vaø caùc söùc maïnh thò tröôøng thì thöïc haønh y teá coâng coäng seõ khoâng traùnh khoûi suy yeáu, raát laâu môùi tieán ñeán muïc tieâu söùc khoûe. Do löïc löôïng y teá coâng coäng ñöôïc phaân coâng traùch nhieäm lôùn vaø coù voán kó naêng cuûa hoï, neân hoï chæ coù traùch nhieäm naâng cao söùc khoûe thoâng qua vieäc xaây döïng caùc chieán löôïc theo chính saùch cho tröôùc vaø cung caáp can can thieäp gaén lieàn vôùi phoái hôïp haønh ñoäng. Tieáp caän ña ngaønh Treân neàn taûng cuûa phaùt trieån kyõ thuaät trong dòch teã hoïc töø giöõa theá kyû tröôùc, khoa hoïc ñònh löôïng ñaõ thoáng trò y teá coâng coäng trong khi caùc ngaønh khoa hoïc y teá coâng coäng khaùc laïi bò coi nheï. Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng nhieàu chuyeân ngaønh caàn phaûi hieåu roõ nhöõng moái lieân heä giöõa caùc yeáu toá tieàm aån vaø caùc yeáu toá tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán söùc khoûe cuõng nhö caàn cung caáp cô sôû baèng chöùng cho vieäc hoaïch ñònh chính saùch y teá baèng vieäc söû duïng caùc phöông phaùp phuø hôïp ñeå traû lôøi caùc caâu hoûi nhaèm taùc ñoäng ñeán chính saùch. Caùc chöông trình ñaøo taïo y teá coâng coäng neân bao goàm nhöõng cô hoäi cho hoïc vieân ñöôïc hoïc veà caû khoa hoïc ñònh tính vaø ñònh löôïng cuõng nhö caùc khoa hoïc lieân quan nhö luaät y teá coâng coäng, nhaân khaåu hoïc, nhaân hoïc vaø daân toäc hoïc. Ñaùng tieác laø chæ moät vaøi vieän nghieân cöùu, haàu heát laø ôû caùc nöôùc phaùt trieån, coù caùc khoùa hoïc phuø hôïp nhö theá. Trong nghieân cöùu coù moät lónh vöïc chính ñaõ bò laõng queân ñoù chính laø vieäc chuyeån caùc baèng chöùng thöïc tieãn thaønh caùc chöông trình vaø caùc chính saùch hieäu quaû. Minh chöùng cho ñieàu naøy laø vieäc khoâng söû duïng baèng chöùng thuyeát phuïc raèng caùc beänh veà tim maïch haàu heát coù theå phoøng ngöøa ñöôïc. Nhöng noù hieám khi ñöôïc ñaùnh giaù cao tuy raèng haèng naêm coù khoaûng 6,3 trieäu ngöôøi lôùn döôùi 70 tuoåi cheát vì caùc beänh veà tim maïch so vôùi soá ngöôøi cheát vì caùc beänh AIDS, soát reùt vaø lao (thuoäc moïi löùa tuoåi) goäp laïi chæ laø 5,6 trieäu ngöôøi. Kieán thöùc khoa hoïc roõ raøng chæ laø moät trong soá caùc yeâu caàu caàn thieát trong thöïc haønh y teá coâng coäng moät caùch hieäu quaû; kieán thöùc phaûi gaén chaët vôùi söï tham gia cuûa xaõ hoäi daân söï vaø caùc phong traøo xaõ hoäi nhaèm thuùc ñaåy haønh ñoäng hieäu quaû cuûa taát caû moïi ngöôøi. Hoï coù theå taïo neân söï khaùc bieät neáu chuùng ta ñaït ñöôïc vieäc naâng cao söùc khoûe coäng ñoàng moät caùch beàn vöõng. Cam keát chính trò trong chính saùch y teá coâng coäng Caùc nhaø thöïc haønh y teá coâng coäng caàn phaûi hieåu baûn chaát chính trò cuûa quaù trình xaây döïng chính saùch y teá vaø caùc haønh ñoäng töông öùng. Maëc duø, töø naêm 1848 Virchow ñaõ keâu goïi raèng y hoïc caàn trôû thaønh moät ñoái töôïng cuûa chính trò, nhöng caùc nhaø thöïc haønh y teá coâng coäng töø laâu ñaõ thôø ô hoaëc phaûn ñoái moái lieân keát y teá - chính trò quan troïng naøy. Nguyeân nhaân cuûa söï thôø ô naøy bao goàm: tính thoáng trò cuûa thöïc haønh y hoïc ñieàu trò ñoái vôùi y teá coâng coäng, tö töôûng baûo thuû töø thôøi ñoà ñaù môùi vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán nhöõng caûi caùch veà y teá, chöa quan taâm ñeán tính chính saùch cuûa y teá coâng coäng trong caùc chöông trình ñaøo taïo vaø taäp huaán, thieáu caùc nghieân cöùu ñaày ñuû veà caùc yeáu toá quyeát ñònh cuûa caùc chính saùch vaø chöông trình hieäu quaû, söùc maïnh cuûa caùc lôïi ích thöông maïi vaø treân heát laø söï thieáu töï tin cuûa soá ñoâng caùc nhaø thöïc haønh y teá coâng coäng. Thöôøng thì, caùi gì coù tính khaû thi veà maët chính trò thì laïi thöôøng bò giôùi haïn. Do ñoù neàn khoa hoïc y teá coâng coäng vöõng 8 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 12.2007, Soá 9 (9) | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | chaéc, söï laõnh ñaïo vaø söï tham gia cuûa coäng ñoàng daân söï, giôùi truyeàn thoâng coù theå giuùp môû roäng nhöõng bieân giôùi cuûa taát caû nhöõng gì coù theå thöïc hieän ñöôïc. Hôïp taùc coäng ñoàng Ñoái vôùi caùc nhaø thöïc haønh thì laøm vieäc vaø phoái hôïp chaët cheõ vôùi caùc coäng ñoàng mình ñang phuïc vuï laø söï hôïp taùc quan troïng nhaát. Noù caàn thieát ñeå gaây döïng neân moái quan heä beàn laâu vaø söï uûng hoä chính trò cho caùc chính saùch y teá hieäu quaû. Ñoàng thôøi, vieäc hôïp taùc nhö theá taïo cô hoäi cho nhaân daân coù theå tham gia vaøo caùc heä thoáng y teá vaø yeâu caàu coù ñuû dòch vuï y teá coâng coäng vaø söùc khoeû. Quan heä ñoái taùc naøy töø laâu ñaõ bò laõng queân maëc duø noù ñaõ töøng raát phaùt trieån ít nhaát laø ñeå thuyeát phuïc daân chuùng döôùi khaåu hieäu Söùc khoûe cho moïi ngöôøi; söï hôïp taùc aáy laïi ñeå laïi daáu aán do aûnh höôûng cuûa Phong traøo Söùc khoûe Nhaân daân. Y teá coâng coäng trong kyû nguyeân môùi Taêng cöôøng thöïc haønh y teá coâng coäng ñoøi hoûi ta phaûi nhaän thöùc vaø haønh ñoäng theo caùc chuû ñeà vaø caùc chuû ñeà naøy phaûi truyeàn ñaït cho caû sinh vieân vaø caùn boä trong ngaønh. Moät cô caáu hoã trôï cho y teá coâng coäng caàn coù söï laõnh ñaïo chaët cheõ vaø phaûn öùng nhanh cuûa chính phuû. Nguoàn nhaân löïc vaø cô sôû haï taàng ñaày ñuû ñöôïc boå sung vôùi nghieân cöùu y teá coâng coäng, nhôø coâng taùc giaûng daïy vaø caùc dòch vuï coù aùp duïng nhieàu khoa hoïc y teá coâng coäng. Cuûng coá löïc löôïng lao ñoäng trong ngaønh y teá coâng coäng caàn phaûi coù cam keát gaén lieàn vôùi neàn taûng trieát hoïc caên baûn vaø naêng löïc ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng cho töøng chuû ñeà. Söï cuûng coá luùc naøy ñöôïc ñaët ôû vò trí toát hôn ñeå taïo ra nhöõng nguoàn löïc môùi cho vieäc thöïc haønh y teá coâng coäng, trong ñoù coù vieäc thu huùt caùc nguoàn löïc theâm môùi ñeå phaùt trieån baûo hieåm y teá vaø töø caùc quyõ môùi ñaàu tö söùc khoûe toaøn caàu. Moät soá nguoàn löïc theâm naøy caàn ñaàu tö tröïc tieáp vaøo xaây döïng cô sôû haï taàng y teá coâng coäng caàn thieát. Kieåm ñònh caùc chöông trình ñaøo taïo vaø ñaûm baûo sinh vieân toát nghieäp ñöôïc trang bò caùc kieán thöùc caàn thieát cho taát caû caùc lónh vöïc chuyeân moân laø traùch nhieäm cuûa caùc cô côû ñaøo taïo veà y teá coâng coäng. Chæ coù moät löïc löôïng lao ñoäng y teá coâng coäng vöõng maïnh môùi coù theå phaûn öùng ñöôïc tröôùc nhöõng thaùch thöùc veà söùc khoûe cuûa quoác gia vaø toaøn caàu. Keát luaän laïi, taêng cöôøng y teá coâng coäng treân neàn taûng ñaïo ñöùc roõ raøng vaø cô sôû luaän chöùng ñuùng ñaén seõ phaùt huy vai troø cuûa nhaø nöôùc vaø ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng neàn daân chuû treân toaøn theá giôùi. Baûo veä söùc khoûe cho ngöôøi lao ñoäng Lieân bang Xoâ-vieát, Moscow, Medgiz, 1947. Baøi baùo ñaêng treân Taïp chí Lancet soá 363 ngaøy 19.6.2004. Ñaêng döôùi söï chaáp thuaän cuûa Lancet. Licence No: 1796830738724. Taøi lieäu tham khaûo: 1. In: R Beaglehole, Editor, Global public health: a new era, Oxford University Press, Oxford (2003). 2. In: M McKee, P Garner and R Stott, Editors, International co-operation and health, Oxford University Press, Oxford (2001). 3. WHO, World Health Report, 2002: reducing risks, pro- moting healthy life, World Health Organization, Geneva (2002). 4. The Lancet, The EU's answer to future public health chal- lenges, Lancet 359 (2002), p. 2211. SummaryPlus | Full Text + Links | PDF (28 K) 5. FD Scutchfield and JM Last, Public health in North America. In: R Beaglehole, Editor, Global public health: a new era, Oxford University Press, Oxford (2003). 6. NA Vinogradov and ID Strashun, Health protection of the workers of the Soviet Union, Medgiz, Moscow (1947). 7. L Lee, V Lin, R Wang and H Zhao, Public health in China: history and contemporary challenges. In: R Beaglehole, Editor, Global public health: a new era, Oxford University Press, Oxford (2003). 8. The Lancet, Putting public health back into epidemiolo- gy, Lancet 350 (1997), p. 229. SummaryPlus | Full Text + Links | PDF (24 K) 9. D Porter, Changing disciplines: John Ryle and the mak- ing of social medicine in twentieth century Britain, Hist Science 30 (1992), pp. 119147. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Taïp chí Y teá Coâng coäng, 12.2007, Soá 9 (9) 9 10. H Waitzkin, C Iriart, A Estrada and S Lamadrid, Social medicine in Latin America: Productivity and dangers facing the major national groups, Lancet 358 (2001), pp. 315323. SummaryPlus | Full Text + Links | PDF (916 K) | View Record in Scopus | Cited By in Scopus (16) 11. C Hamlin, The history and development of public health in developed countries. In: R Detels, J McEwen, R Beaglehole and H Tanaka, Editors, Oxford textbook of pub- lic health (4th edn.), Oxford University Press, Oxford (2002). 12. D Wikler and R Cash, Ethical issues in global public health. In: R Beaglehole, Editor, Global public health: a new era, Oxford University Press, Oxford (2003). 13. NE Kass, An ethics framework for public health, Am J Public Health 91 (2001), pp. 17761782. View Record in Scopus | Cited By in Scopus (58) 14. MJ Roberts and MR Reich, Ethical analysis in public health, Lancet 359 (2002), pp. 10551059. SummaryPlus | Full Text + Links | PDF (76 K) | View Record in Scopus | Cited By in Scopus (38) 15. Sahn De and DC Stifel, Progress toward the millenium development goals in Africa, World Development 31 (2003), pp. 2325. 16. A Sen, Development as freedom, Oxford University Press, Oxford (2001). 17. AJ McMichael, Prisoners of the proximate, Am J Epidemiol 149 (1999), pp. 887897. View Record in Scopus | Cited By in Scopus (91) 18. R Beaglehole and R Bonita, Public Health at the Crossroads: Achievements and prospects (Second edition), Cambridge University Press, Cambridge (2004). 19. Bill and Melinda Gates Foundation, $ 200 million grant to accelerate research on grand challenges in global health Press release. (http://www.gatesfoundation.org/global- health/announcements) (accessed Feb 4, 2003). 20. WHO, World Health Report, 2000. Health systems: improving performance, World Health Organization, Geneva (2000). 21. Milburn A, Tackling health inequalities, improving pub- lic health. Speech to the Faculty of Public Health Medicine. London: Nov 20, 2002. 22. DA Lawlor, S Frankel and M Shaw et al., Smoking and health: does lay epidemiology explain the failure of smok- ing cessation among deprived populations, Am J Public Health 93 (2003), pp. 266270. View Record in Scopus | Cited By in Scopus (33) 23. N Milio, Public Health in the market: Facing managed care, lean government, and health disparities, University of Michigan Press, Ann Arbor, MI (2000). 24. JB McKinlay and LD Marceau, A tale of two tails, Am J Public Health 89 (1999), p. 295. View Record in Scopus | Cited By in Scopus (42) 25. LO Gostin, Public health law reform, Am J Public Health 91 (2001), pp. 13651368. View Record in Scopus | Cited By in Scopus (8) 26. R Beaglehole, Global cardiovascular disease preven- tion: time to get serious, Lancet 358 (2001), pp. 661663. SummaryPlus | Full Text + Links | PDF (60 K) | View Record in Scopus | Cited By in Scopus (34) 27. J Powles, Public health in developed countries. In: R Detels, J McEwen, R Beaglehole and H Tanaka, Editors, Oxford textbook of public health (4th Edn.), Oxford University Press, Oxford (2002). 28. C Hamlin, Commentary: John Sutherland's epidemiolo- gy of constitutions. Int, J Epidemiol 31 (2002), pp. 915919. Full Text via CrossRef | View Record in Scopus | Cited By in Scopus (2) 29. J Raeburn and S Macfarlane, Putting the public into pub- lic health: towards a more people-centred approach. In: R Beaglehole, Editor, Global public health: a new era, Oxford University Press, Oxford (2003). 30. People's Health Movement (http://www.pha2000.org) (accessed Jan 28, 2004.